گفتمان جنسیت در سینمای ایران مطالعه موردی و قیاسی آثار رخشان بنی اعتماد و داریوش مهرجویی

هدف اصلی این پایان نامه، بررسی چگونگی نمایش مولفه های جنسیتی در گفتمان دو فیلم روسری آبی ساخته رخشان بنی اعتماد و لیلا اثر داریوش مهرجویی در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی و نشانه شناسی است؛ پرسش هایی در این باب که نظام مردسالارانه، به مثابه یک گفتمان، چه نظام معنایی بصری ای راایجاد کرده است؛ این نظام در بطن خود حاوی چه نشانه هایی است و برای به حاشیه راندن گفتمان رقیب، از چه ابزارهایی بهره می گیرد. در راستای پاسخ به این پرسش ها، پژوهش حاضر گفتمان مردسالارانه را همچون نظامی سنت گرا با کارکردی ایدئولوژیک مطرح می کند که از یک سو به عنوان گفتمان حاکم، خرده گفتمان هایی را در درون خود دارد و از سوی دیگر مانع از آن می شود که واقعیات فرهنگی و اجتماعی و حتی زیستی پیرامون آن، بی طرفانه بازنمایی شود. داده ها در این پایان نامه، از طریق اسنادی، بررسی و تحلیل نظام نوشتاری فیلم ها (فیلمنامه) و در نهایت مشاهده و تحلیل نظام بصری هر دو فیلم گردآوری شده است. تحلیل و تبیین دو اثر در مرحله خوانش متن فیلمنامه ، با مد نظر قرار دادن رویکرد فرکلاف و دستور نظام مند نقش-گرای هلیدی انجام شده است و در مرحله بررسی نظام بصری، با توسل به نشانه شناسی انتقادی. مولفه هایی در این بررسی ها مدنظر بوده اند که مستقیم یا غیرمستقیم با توزیع ناعادلانه قدرت بر اساس جنسیت افراد، ارتباط داشته اند. بررسی تحلیل تأثیر جنسیت بر گفتمان سینمایی آثار مد نظر نگارنده، تقابل بین دو نظام گفتمانی را نشان می دهد. گفتمانی که به بازتولید گفتمان مردسالاری می پردازد در مقابل گفتمانی که سعی می کند نظم گفتمانی مردسالاری را به چالش بکشد. نکته حائز اهمیت دیگر در این میان، توضیح عدم تاثیر قطعی و قابل پیش بینی جنسیت مولف بر شکل-گیری این گفتمان است که از طریق ارائه شواهد از آثار بنی اعتماد و مهرجویی تبیین می گردد. به نظر می رسد که علیرغم تاکید همیشگی بر زن محور بودن سینمایی که مولف در آن زن است، به دلیل انتقال بی واسطه سنت های سینمایی هژمونیک و شکل گیری گفتمان روایی حاکم بر این اساس، فیلم ساز زن نیز ناخودآگاه از منظری مردانه به مسائل ایدئولوژیک نهفته در زبان، جنسیت، طبقه و فرهنگ می نگرد؛ نگرشی که محصول فرآیند طبیعی سازی و رسوب الگوهای قالبی و از پیش تعیین شده به وسیله گفتمان غالب است.